‘Keer op keer merkte ik dat mijn expertise niet serieus werd genomen’, licht Daphne Stam haar vertrek toe. ‘Er heerst een paternalistische sfeer van ‘wij weten wat het beste is voor jou en je onderzoek’. Ik werd buiten relevante beslissingen gehouden. Niet alleen in Delft, maar ook bij andere instituten in Nederland had ik hiermee te maken. En als je je uitspreekt word je als lastig gezien. Ik vind het heel jammer om weg te gaan, ik ga de studenten erg missen, maar ik wil geen energie meer steken in achterkamertjesgevechten.’

Ze droeg bij aan missies van ruimtevaartorganisaties Nasa en ESA, en was initiatiefnemer van SPEXone. Dat satellietinstrument meet vanaf volgend jaar de rol van fijnstof bij klimaatverandering. Stam heeft ruim 250 wetenschappelijke publicaties op haar naam staan en haalde belangrijke onderzoekssubsidies binnen. Daarnaast is ze een veelgevraagd deskundige om nieuws over de ruimte te duiden.

Bij arbeidsconflicten is het lastig reconstrueren waar het misging, maar op Stams faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek lijkt sprake van een patroon, blijkt uit extern onderzoek van advocatenkantoor Van Overbeek de Meyer in 2021.

Daphne Stam

Aanleiding was een interne medewerkersmonitor van de TU Delft. Medewerkers klaagden over roddelen, pesten en intimidatie. Bijna een kwart gaf aan één of meerdere gevallen van ongewenste persoonlijke bejegening door collega’s, leidinggevenden of anderen te hebben meegemaakt, blijkt uit jaarverslagen van de TU Delft.

Het rapport, dat niet eerder naar buiten kwam en in handen is van de Volkskrant, concludeert dat in meerdere gevallen ‘een gezonde manier van aanspreken en daadkrachtig optreden ontbreken. (…) Dit (heeft) meer dan eens tot gevoelens van sociale onveiligheid geleid.’ Tegelijkertijd had de onderzoekscommissie niet de indruk dat het grensoverschrijdend gedrag structureel was.

Voorbeelden uit het rapport: intimiderend gedrag door mensen hoger in de hiërarchie, roddelen, en onopgeloste, langdurige conflicten tussen medewerkers. Vijf geïnterviewden (onder wie ook mannen) vertelden dat het voor vrouwen niet eenvoudig is om tegen het ‘old boys network/de machocultuur’ op te boksen. ‘Iemand die zich uitspreekt wordt zelf als probleem ervaren.’ Daarnaast voelden mensen zich onvoldoende gehoord door vertrouwenspersonen en de ombudsman.

‘Ik voelde me gepasseerd en genegeerd’

Ook Stam liep hier tegenaan. De druppel was de gang van zaken rond een nieuwe onderzoeksgroep naar ruimte-instrumenten, haar eigen expertisegebied. ‘Eerst kreeg ik te horen dat ik niet hoefde te solliciteren op de bijbehorende hoogleraarspositie, omdat ik nooit projectleider was geweest van een gelanceerd ruimte-instrument. Vervolgens werd ik ook niet gevraagd voor de sollicitatiecommissie, terwijl ik met de hoogleraar moest gaan samenwerken. Achteraf bleken de functie-eisen aangepast: degene die werd aangenomen, had bijvoorbeeld ook geen eigen instrument in de ruimte. Ik voelde me gepasseerd en genegeerd.’

Ook werd zonder overleg met haar een vacature uitgeschreven voor een universitair docent binnen de nieuwe onderzoeksgroep, op een onderwerp waaraan een promovenda van haar al werkte. Die zegde daarop ontgoocheld haar baan op. Stam: ‘Toen een externe collega, die ook bij die promotie betrokken was, vragen begon te stellen, werd ik daarop aangesproken.’ In een mailwisseling (ingezien door de Volkskrant) schreef het afdelingshoofd dat Stam ‘de goede naam van de TU Delft’ niet uitdroeg.

Buitenaards leven

‘We vinden het oprecht jammer hoe dit allemaal is gelopen’, laat een woordvoerder van Stams faculteit in een schriftelijke reactie weten. Vanwege privacyoverwegingen wil de TU Delft niet ingaan op beweegredenen van medewerkers die vertrekken.

‘Haar vertrek is zonde en tragisch’, reageert astronoom Frans Snik (Universiteit Leiden), die veel met Stam samenwerkt. ‘Ze is pionier op het gebied van exoplanetenonderzoek en een waanzinnig goede docent. Haar theoretisch werk is de leidraad voor allerlei telescopen die op de rol staan om exoplaneten te onderzoeken, bijvoorbeeld de Habitable Worlds Observatory, een van de opvolgers van de James Webb-ruimtetelescoop.’

Het unieke van Stam, zegt planeetonderzoeker Inge Loes ten Kate (Universiteit Utrecht), is dat ze de koppeling maakt tussen ons zonnestelsel en exoplaneten. ‘Ze is heel breed: ze maakt theoretische modellen én werkt aan meetinstrumenten. Ze had allang hoogleraar moeten zijn.’ De bijzonder hoogleraar noemt Stams opstappen ‘een aderlating’. ‘Als wetenschapper vind ik het jammer, maar ook als vrouw. Het is prettig om een collega te hebben in wie je je herkent en die net iets verder is in haar carrière. Er is maar een handvol vrouwen in Nederland in dit vakgebied, en nu gaat er één van weg.’

Beschuldigingen van wangedrag

Eerder kwam ook al een geval van machtsproblematiek naar buiten in een aanpalend vakgebied, de sterrenkunde. Vorig jaar beschreef de Volkskrant hoe de Leidse hoogleraar sterrenkunde Tim de Zeeuw werd weggestuurd na beschuldigingen van wangedrag. Binnen zijn vakgroep heerste een angstcultuur waarin de hoogleraar medewerkers genadeloos afkraakte, vooral als ze in zijn ogen niet intelligent genoeg waren. Vrouwen voelden zich onveilig. Uiteindelijk moest De Zeeuw, die in binnen- en buitenland machtige posities bekleedde binnen de astronomie, vertrekken na een klacht van vier vrouwelijke medewerkers.

‘Dit is helaas systemisch in de academische wereld, niet alleen in de planeetwetenschap en astronomie’, zegt Snik. ‘Ik hoop dat we het gesprek hierover nu serieus gaan voeren. Dat zou nog een silver lining kunnen geven aan Stams vertrek.’

De TU Delft blijft werken aan een veilige, inclusieve en collegiale werkcultuur, benadrukt de woordvoerder. ‘Daarin investeren we blijvend, omdat het altijd beter kan en beter moet. Zo nodig huren we daar onafhankelijke externe expertise voor in. Met name op het gebied van diversiteit en de doorstroom van vrouwelijke wetenschappers hebben we de afgelopen jaren stappen gezet.’

Stam gaat kijken of ze op de een of andere manier door kan werken aan lopende internationale projecten. ‘Al ga ik misschien ook wel iets heel anders doen.’ Missies waarbij ze betrokken is, zijn onder andere een aanstaande Venus-sonde van ESA en de Indiase Chandrayaan-3-missie, die vorige week succesvol een lander op de maan wist te zetten.

Dit artikel verscheen 29 augustus 2023 in de Volkskrant.

Dit artikel waarderen?

Wil je dit artikel waarderen en daarmee mijn journalistieke werk rechtstreeks ondersteunen? Dat kan via een donatie: