Universiteiten mogen wetenschappers ‘ontpromoveren’ als achteraf fraude in hun proefschrift wordt geconstateerd. Dat oordeelde de Raad van State woensdag in een zaak die een oud-promovendus van de Wageningen Universiteit had aangespannen.

Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant

De universiteit ontnam de Griekse onderzoeker in 2019 zijn doctorsgraad, nadat vakgenoten problemen hadden ontdekt in diens proefschrift uit 2017. Hierin had de Griek een verband beschreven tussen extreme weersomstandigheden en criminaliteit in historische Britse koloniale gebieden.

Verschillende datapunten en citaten die zijn conclusies ondersteunden bleken echter aangepast en andere weggelaten, zonder duidelijke reden. Ongeoorloofde datamanipulatie, concludeerde zowel de Wageningse integriteitscommissie als het landelijk wetenschappelijk integriteitsorgaan LOWI.

Complexiteit

De oud-promovendus ging meermaals vergeefs in beroep tegen dit besluit, tot aan de Raad van State, het hoogste rechtscollege in dit soort zaken. Daar betoogde de in opspraak geraakte wetenschapper tijdens de rechtszitting afgelopen oktober dat de verschillende commissies slechts een beperkt, niet-representatief deel van zijn proefschrift onder de loep hadden genomen. Ook hadden zij onvoldoende rekening gehouden met de complexiteit van archiefonderzoek, waarbij je soms lastige keuzes moet maken in dataselectie. Daarbij zou hij slecht begeleid zijn door zijn hoogleraren.

Deze argumenten houden geen stand, vindt nu ook de Raad van State, waardoor de Griekse onderzoeker zijn titel definitief kwijt is. ‘Uit de deskundigenrapporten en adviezen volgt onder meer dat er relevante verschillen zitten tussen gebruikte data in het proefschrift en de data in de originele bronnen’, schrijft het rechtscollege in zijn uitspraak. Die verschillen had de oud-promovendus niet toegelicht in zijn proefschrift, noch tijdens de latere integriteitsprocedures. ‘Daarmee is vast komen te staan dat de wetenschappelijke integriteit is geschonden.’

Publiek vertrouwen

Universiteiten volgden deze zaak nauwgezet, omdat de uitspraak verder reikt dan alleen deze ene oud-promovendus. Lang gingen zij ervan uit dat ze een eenmaal toegekende doctorstitel niet meer konden afnemen – zelfs niet bij fraude. In de wet die gaat over academische promoties (de WHW) staan namelijk alleen voorwaarden voor de toekenning van deze academische graad, niet voor het intrekken ervan.

In 2021 nam de Universiteit Utrecht al een doctorstitel af, maar omdat de gedupeerde onderzoeker daar niet tegenin ging, bleef de rechtmatigheid hiervan onduidelijk.

‘Promovendi mogen fouten maken – dat hoort bij de wetenschap – maar niet frauderen’

Universiteiten zijn inderdaad bevoegd om iemand een doctorstitel te ontnemen, bevestigt de Raad van State nu. Daarmee volgt het rechtscollege de redenering die de rechtbank Gelderland eerder ook al hanteerde in de Wageningse zaak. De ‘ernst van de schending van de wetenschappelijke integriteit’ is dermate groot, dat zo’n titel intrekken mag, gezien ‘het belang van het publieke vertrouwen in de wetenschap’.

De gerechtelijke uitspraak biedt universiteiten handvatten om vaker wetenschappers te ‘ontpromoveren’ bij proefschriftfraude. ‘Het is nu duidelijk dat dit mag bij niet-integer wetenschappelijk gedrag, mits dat bijna onomstotelijk vaststaat’, reageert WUR-hoogleraar Arthur Mol, die in 2019 als rector besloot tot de intrekking. ‘Promovendi mogen fouten maken – dat hoort bij de wetenschap – maar niet frauderen.’ De oud-rector is ook blij dat de rechter bevestigt dat de procedure die zijn universiteit volgde zorgvuldig was.

Teleurgesteld

De oud-promovendus in kwestie zelf is zeer teleurgesteld. ‘Het is voor hem een hard gelag’, zegt zijn advocaat desgevraagd. ‘Hij is het oneens met de uitspraak en vindt het onterecht hoe hij is neergezet. Het afnemen van zijn doctorstitel vond hij een te zware straf, daarom was hij deze procedure begonnen.’

Onduidelijk is of de gerechtelijke uitspraak gevolgen heeft voor het huidige wetenschappelijke werk van de onderzoeker. Na de intrekking van zijn doctorstitel in 2019 verloor de Griek zijn nieuwe onderzoeksbaan op een universiteit in Zweden. Vorig jaar promoveerde hij echter opnieuw, op een geheel nieuw proefschrift, aan de Aristoteles-universiteit in het Griekse Thessaloniki. Inmiddels werkt hij als onderzoeker aan een universiteit in Brussel.

Dit artikel waarderen?

Wil je dit artikel waarderen en daarmee mijn journalistieke werk rechtstreeks ondersteunen? Dat kan via een donatie: